Wszelkie działania z zakresu konserwacji dzieł sztuki rozpoczynają się od rozpoznania stanu zachowania zabytku. Kondycja, w jakiej znajduje się obiekt, decyduje o dalszym programie prac oraz determinuje zakres zabiegów konserwatorskich. Konserwator dzieł sztuki dysponuje szerokim wachlarzem narzędzi, których właściwe wykorzystanie, zgodnie z doktryną zawodową, zapewnia przetrwanie dzieła. Narzędzia te obejmują: konserwację, restaurację, renowację, rekonstrukcję i wiele innych, a wybór najwłaściwszego wynika z oceny, nierzadko prowadzonej przez interdyscyplinarne zespoły naukowe. Rekonstrukcja, polegająca na odtworzeniu dzieła w oparciu o zachowaną materię lub źródła, wymaga od konserwatora dzieł sztuki szczególnej ostrożności, wiedzy historycznej, a ponad wszystko estetycznej wrażliwości. Zabiegi polegające na odtworzeniu całości dzieła należą do niezwykle rzadkich. Przy czym zaznaczyć trzeba, że to właśnie konserwacja obiektów ceramicznych jest jedną z nielicznych specjalizacji, które w sposób uzasadniony posługują się tym narzędziem. Zasadność odtwarzania obiektów zabytkowych wykonanych z ceramicznych mas lejnych wynika z pierwotnej techniki polegającej na wielokrotnym multiplikowaniu wyrobów z jednej formy. Z racji naturalnego starzenia się form gipsowych w wyniku ich użytkowania, niezbędne jest wielokrotne wykonywanie matryc celem kontynuowania produkcji. Już u podstawy techniki wykonywania odlewów z mas lejnych leży zamysł powielania. Każdy z odlewów jest równoważny i niesie ze sobą wartość autentyzmu i oryginalności. Dlatego też wykonanie kopii gipsowej samej formy, której stan nie pozwala na dalsze jej użytkowanie, musi cechować rzetelność oraz podejście wolne od subiektywnej kreacji ze strony konserwatora.
Z pomocą przychodzą nowoczesne techniki, w tym te polegające na skanowaniu powierzchni. Różnorodne techniki skanowania 3D, szeroko dziś stosowane w dokumentacji zabytków oraz ocenie zmian powstających na ich powierzchniach, są już dobrze rozpoznane i skutecznie wdrażane w instytucjach kultury. Łącząc siły, konserwatorzy i fizycy nieustannie starają się poszerzyć zakres wykorzystania technik skanowania 3D na potrzeby ochrony dziedzictwa kulturowego. Badania te dają możliwość rozwiązania szeregu problemów w różnych obszarach zastosowania, w tym także w kopii obiektów powstałych na podstawie przeprowadzonych pomiarów. Zautomatyzowany proces skanowania 3D, pozwalający na przygotowanie w pełni obiektywnej dokumentacji powierzchni, umożliwia powstanie wolnej od interpretacji rekonstrukcji lub kopii. W przeciwieństwie do tradycyjnych technik pozwalających na kopiowanie i powielanie form gipsowych, zastosowana w projekcie technika skanowania 3D dała możliwość wykonania rekonstrukcji bez ingerencji w obiekt.
W projekcie odtworzenia ceramicznej figurki Wenus udział brała doktorantka Sunita Saha, prowadząca prace przy skanowaniu gipsowej formy w ramach projektu CHANGE: Cultural Heritage Analysis for New Generation. W badaniu zastosowano w pełni funkcjonalny prototyp skanera 3D, opracowany przez Zakład Technik Rzeczywistości Wirtualnej na Politechnice Warszawskiej. W pracach pomiarowych zastosowano technikę światła strukturalnego. Należy podkreślić, że światło wykorzystane podczas skanowania nie stanowiło zagrożenia dla zabytkowej materii, stanowiąc nieinwazyjną alternatywę dla technik tradycyjnych.
Projekt rekonstrukcji ceramicznej figurki Wenus stanowi przykład interdyscyplinarnej współpracy w zakresie wykorzystania nowoczesnych technik w konserwacji dzieł sztuki.
Anna Tomkowska
Akademia Sztuk Pięknych w Warszawie