Konserwacja dzieł sztuki jest nie tylko działaniem zmierzającym do utrwalenia substancji materialnej zabytków, ale również kreacją ich odbioru. Działania, które podejmujemy lub których zaniechamy, są odzwierciedleniem naszego postrzegania dzieł sztuki z czasów przeszłych. Filtrujemy tę percepcję przez naszą wiedzę historyczną, wykształcenie, wrażliwość estetyczną i postrzeganie rzeczywistości. Zdajemy sobie sprawę, że zmieniają się one na przestrzeni wieków, ale czy możemy stać się ponadczasowo obiektywni? Zauważyć to można, patrząc na rozwiązania technologiczne i estetyczne zastosowane w konserwacji zabytków, choćby dwóch ostatnich stuleci.

Prace konserwatorskie, którym towarzyszą wielopłaszczyznowe badania, są też ważnym źródłem poznania dzieł sztuki. Odkrycie dawnych technik i technologii ich tworzenia jest drogą do zrozumienia środków wyrazu, które świadomie stosowano, żeby osiągnąć takie, a nie inne efekty artystyczne. To nie tylko wiedza historyczna, ale droga do zrozumienia zmagań twórcy z materią, mająca na celu podporządkowanie materiału wizji artystycznej.

Ceramika jest tu obszarem niezmiernie rozległym i zróżnicowanym. Wielość rodzajów wyrobów ceramicznych, sposobów kształtowania gliny i jej dekorowania na przestrzeni dziejów tworzy niekończące się pole dla badań. Ci, którzy doświadczyli sami formowania bezkształtnej gliny w wyroby rzemiosła artystycznego lub kompozycje rzeźbiarski i ich dekorowania, wiedzą dobrze, że ceramika jest żywiołem. Wiedza artysty ceramika i jego doświadczenie płynące z wielu wykonywanych prób towarzyszą każdorazowo temu jedynemu w swoim rodzaju niepokojowi przy otwieraniu pieca ceramicznego, by ujrzeć gotowy wyrób.

Ta różnorodność i nieprzewidywalność ceramiki ma ogromny wpływ na jej konserwację i restaurację. Jest to jedna z nielicznych specjalności, która w bardzo małym stopniu wykorzystuje techniki ceramiczne. Konserwatorzy ceramiki prowadzą swoje prace i wykonują rekonstrukcje, stosując najczęściej inne materiały, które imitują ceramikę. Potocznie określają je jako „techniki na zimno”. Sposób ich dopasowania do ceramicznej materii wymaga kunsztu i szacunku dla tego tak różnorodnego środka wyrazu artystycznego.

Wystawa „W koło ceramiki” pokazuje obszar związany z badaniami nad technologiami i technikami zabytkowej ceramiki stosowanymi w działalności Pracowni Konserwacji i Restauracji Ceramiki Wydziału Konserwacji i Restauracji Dzieł Sztuki Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie.

Inspiracją dla powstania tej wystawy stał się projekt realizowany we współpracy z Muzeum Technik Ceramicznych w Kole dotyczący odtworzenia ceramicznej figurki Wenus na podstawie zniszczonej formy znajdującej się w zbiorach Muzeum. W tym obszarze nawiązaliśmy współpracę w ramach programu Unii Europejskiej Horyzont 2020 CHANGE – Cultural Heritage Analysis for New Generations.

Prezentujemy także bardzo szeroki obszar badań konserwatorskich realizowany w klasztorze Santo Domingo w Limie (Peru) we współpracy z Centro de Estudios Andinos de la Universidad de Varsovia en el Cusco. W sposób szczególny zwracamy na wystawie uwagę na wykorzystanie technik konserwatorskich w wykonywaniu rekonstrukcji dekoracji ceramicznej, prezentując kopię fragmentu XVII-wiecznej dekoracji ceramicznej głównego wirydarza klasztoru.

Szerszą paletę technik badawczych prezentujemy na przykładzie badań renesansowych kafli pochodzących z wykopalisk w Pucku prowadzonych przez Wydział Archeologii Uniwersytetu Warszawskiego.

Mam nadzieję, że prezentacja technik i badań konserwatorskich stosowanych w konserwacji ceramiki w Muzeum, które technikom ceramicznym poświęca swoją szczególną uwagę, będzie inspirująca i odsłoni inną perspektywę patrzenia na ceramikę.

prof. dr hab. Jacek Martusewicz,
Kierownik Pracowni Konserwacji i RestauracjiCeramiki
Wydziału Konserwacji i Restauracji Dzieł Sztuki
Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie